Moderujący debatę Andrzej Kaźmierski, dyrektor Departamentu Gospodarki Niskoemisyjnej Ministerstwa Rozwoju i Technologii (MRIT), podkreślił na wstępie, że Strategia Rozwoju Energetyki Rozproszonej w Polsce do 2040 roku (dalej Strategia…) nie jest obecnie projektem rządowym, a jedynie propozycją środowiska energetyki rozproszonej (dalej ER) wypracowaną w ramach projektu KlastER. Dokument ma być rozwijany także po zakończeniu programu Gospostrateg. Propozycja zostanie przekazana interesariuszom i decydentom sektora energetycznego, w tym Ministerstwu Klimatu i Środowiska (MKiŚ), dzięki czemu będzie stanowić wkład do aktualizacji rządowych dokumentów strategicznych, w szczególności Polityki energetycznej Polski do 2040 r. (dalej PEP2040).
Dotychczasowe prace nad Strategią…, będącą jednym z głównych efektów projektu KlastER, podsumował Marcin Jaczewski, naczelnik Wydziału Energetyki Prosumenckiej i Rozproszonej w Departamencie Gospodarki Niskoemisyjnej MRiT. Wobec braku ustawowego doprecyzowania pojęcia energetyki rozproszonej, w ramach prac nad dokumentem zaproponowano następującą definicję: „energetyka rozproszona to energetyczne źródła wytwórcze i magazyny energii przeznaczone do użytku lokalnego, przyłączone bezpośrednio lub pośrednio (przy wykorzystaniu instalacji gospodarstw domowych, sieci przemysłowych itp.) do systemu dystrybucyjnego”. Osią Strategii…, z której wynikają kluczowe działania tego dokumentu, jest analiza SWOT, przygotowana przez zespoły robocze Sieci Kompetencji ds. Energetyki Rozproszonej w poszczególnych obszarach: techniczno-technologicznym pod kierunkiem prof. Zbigniewa Hanzelki, społeczno-kulturowym kierowanym przez prof. Barbarę Worek, ekonomicznym pod nadzorem dr. Karola Wawrzyniaka oraz prawno-legislacyjnym koordynowanym wspólnie przez MRiT i MKiŚ. W ramach prac zidentyfikowano 80 zadań stanowiących postulaty branży, w tym kwestie dotyczące tak istotnych zagadnień jak m.in. rozwój linii bezpośrednich oraz kontraktów PPA.
Fot. Mateusz Wójtów
Uczestnicy panelu dyskusyjnego dotyczącego Strategii… wymienili następujące postulaty i rekomendacje.
1. Michał Kurtyka, prezydent COP24, były minister klimatu (2019–2020) oraz minister klimatu i środowiska (2020–2021), wskazał, że w obecnej sytuacji międzynarodowej związanej z agresją Rosji na Ukrainę rośnie znaczenie energetyki rozproszonej, w tym klastrów energii, dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego. Aby zwiększyć społeczne zaangażowanie w rozwój ER, konieczne jest prostsze zdefiniowanie tego obszaru, np. jako „odporność systemu energetycznego na zmiany” albo „zdolność do funkcjonowania w formule systemu wyspowego w sytuacji kryzysowej dla systemu scentralizowanego”. Należy wykorzystać zakończenie prac nad Kartą Efektywnej Transformacji Sieci Dystrybucyjnych oraz nad Strategią Rozwoju Energetyki Rozproszonej w Polsce do 2040 roku, gdyż te dokumenty mogą dać impuls do rozwoju sektora energetyki lokalnej na końcówkach sieci, m.in. poprzez zwiększenie integracji sektorów (tzw. sector coupling) z uwzględnieniem nowych instrumentów właścicielskich.
2. Waldemar Skomudek, wiceprezes zarządu Tauron Dystrybucja, stwierdził, że powstanie dokumentów takich jak Strategia Rozwoju Energetyki Rozproszonej w Polsce do 2040 roku czy Karta Efektywnej Transformacji Sieci Dystrybucyjnych, które nie mają jeszcze mocy wiążącej, stwarza warunki do zainicjowania prac legislacyjnych wokół zidentyfikowanych w nich zagadnień problemowych. W Strategii… bardzo ważne jest wskazanie słabych stron i zagrożeń oraz barier dla rozwoju ER, w tym zwłaszcza podkreślenie potrzeby dokapitalizowania sieci dystrybucyjnych i przesyłowych. Dostrzeżono także konieczność uregulowania instrumentów takich jak linia bezpośrednia czy zwiększenie dostępu do informacji, m.in. za sprawą wdrożenia Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii (CSIRE), który jest podstawą do wprowadzania wielu z rekomendowanych w tym dokumencie rozwiązań. Postulaty Strategii… nie stoją także w sprzeczności z działaniami podejmowanymi przez OSD w zakresie wyzwań związanych m.in. z przyłączaniem źródeł OZE do systemu w stopniu odpowiadającym rzeczywistym możliwościom sieciowym.
3. Olgierd Dziekoński, reprezentujący Związek Województw RP, zauważył, że wobec wielu działań wyodrębnionych w ramach Strategii…, która pokazuje kierunek transformacji sektora energetycznego, podstawowe luki dotyczą wytypowania podmiotów odpowiedzialnych za realizację poszczególnych zadań, określenia priorytetów oraz oszacowania kosztów i wskazania źródeł finansowania. Czynnikiem sprawczym dla realizacji tych postulatów mógłby być samorząd, który w wymiarze lokalnym odpowiada m.in. za ceny energii oraz politykę bezpieczeństwa energetycznego. Tymczasem szczególna rola samorządów w tym procesie, zwłaszcza na szczeblu gminy, nie została pokazana w sposób jednoznaczny. Pominięto także rolę samorządu województw w zakresie jego zadań podstawowych, np. opiniowania założeń do planu zaopatrzenia w energię z punktu widzenia polityki energetycznej oraz planów sąsiednich gmin. Większość środków europejskich na rozwój ER jest obecnie przekazywana poprzez Fundusze Europejskie dla województw (będące kontynuacją Regionalnych Programów Operacyjnych w perspektywie finansowej UE 2021–2027) i zatwierdzana przez samorządy województw. Uwzględniając założenia PEP2040 w zakresie planowanych inwestycji w bieżącej dekadzie w obszarze ER oraz przewidywany średni poziom wsparcia publicznego w ramach Funduszach Europejskich oraz Krajowego Planu Odbudowy, istotna część funduszy na rozwój ER będzie pochodzić z rynku, co uwarunkowane będzie opłacalnością i korzyściami wynikającymi z poszczególnych rozwiązań. Prelegent podkreślił również, że struktura instytucjonalna OSD może wymagać dostosowania do nowych wyzwań dla ER.
4. W opinii Daniela Raczkiewicza, członka zarządu Krajowej Izby Klastrów Energii i OZE, Strategia… trafnie definiuje problemy transformacji rynku energii i jest próbą kompleksowego podejścia do wyzwań wynikających z uwzględnienia większej roli energetyki rozproszonej w systemie energetycznym. Rozwój klastrów energii jest czynnikiem stymulującym sektor energetyki rozproszonej poprzez objęcie zagadnień takich jak m.in. zarządzanie popytem, usługi elastyczności, DSR oraz nowe usługi systemowe. Cele krótkoterminowe Strategii… dotyczą zwłaszcza poszczególnych technologii wytwarzania energii i obejmują problemy związane m.in. z zarządzaniem energią, jej bilansowaniem oraz systemami IT, których rozwiązanie będzie dużym krokiem w kierunku modelu rynku energetyki rozproszonej.
5. Grzegorz Wiśniewski, prezes zarządu Instytutu Energetyki Odnawialnej, odnosząc się do projektu Strategii…, wskazał, że jest ona przede wszystkim technokratyczna i za mało ogranicza istniejący oligopol w energetyce. Kluczowe jest jednak to, co stanie się z tym dokumentem po zakończeniu projektu KlastER – zgodnie z zamierzeniem autorów ma on posłużyć jako wkład do aktualizacji PEP2040 r. Strategia… powinna w sposób precyzyjny formułować cele, które dadzą impuls dla rozwoju ER i zapewnią poparcie dla tej inicjatywy przede wszystkim wśród samorządów oraz prywatnych inwestorów. Zaproponowana w tym dokumencie definicja ER – obejmująca źródła wytwórcze, magazyny energii i sieci energetyczne – jest za wąska. Potrzebne jest m.in. zwiększenie roli samorządów w planowaniu energetyki lokalnej, wydzielenie w ramach ER segmentu „energetyki rozsianej” – obejmującej mikroźródła prosumenckie (z uwagi na ich masowy obecnie charakter), a także większe zaakcentowanie roli sektora ciepła w ER. Aby Strategia… umożliwiła oddolną zmianę systemu energetycznego, powinna kłaść większy nacisk na szybkie i jak najtańsze odblokowanie barier dla rozwoju ER.
