Seminarium odbyło się 6 czerwca 2024 r. w formule zdalnej. Seminarium otworzył dr hab. Łukasz Lach, prof. AGH, kierownik B+R Obserwatorium Transformacji Energetycznej, który opowiedział o założeniach projektu. Jako jego główne cele wymienił: monitorowanie i modelowanie transformacji energetycznej (TE), zachowanie podejścia całościowego (uwzględnienie wszystkich aspektów i kontekstów procesów transformacyjnych), ułatwianie interesariuszom (czyli: administracji centralnej i samorządowej, przedsiębiorcom i obywatelom) podejmowania decyzji oraz dostarczenie narzędzi wspierających kreowanie polityki energetycznej kraju. Wykonawcy projektu zastosują przy tym zaawansowany aparat analityczny, a prace będą wykonywane przy użyciu naukowych, bezstronnych kryteriów, przy zachowaniu spójności, transparentności i adekwatności metodologii oraz z uwzględnieniem kosztów (m.in. rynkowych i społecznych) i korzyści. Efektem będzie opracowanie narzędzi wspierających osiąganie wymienionych celów.
Lach zwrócił uwagę, że do przeprowadzenia transformacji energetycznej konieczna jest społeczna świadomość i gotowość do współdziałania, po czym oddał głos dr hab. Barbarze Worek, prof. UJ z Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych w Instytucie Socjologii UJ. Koordynatorka spotkania określiła, że celem warsztatów jest nie tylko prezentacja danych, ale także wspólna praca nad optymalizacją narzędzi badawczych służących diagnozie społecznych potrzeb związanych z TE i opracowaniu właściwych strategii działań. Jej zespół w składzie dr hab. Marcin Kocór, prof. UJ, mgr Dorota Micek i mgr Anna Szczucka opracowuje właśnie kwestionariusz badania, które ma zostać przeprowadzone metodą CATI na ogólnopolskiej próbie osób w wieku 18–75 lat. Wyniki zostaną zaprezentowane w trakcie II Kongresu Energetyki Rozproszonej, a warsztat był okazją do przetestowania i skomentowania proponowanych pytań kwestionariuszowych, co pozwoliło na ich dopracowanie.
Dalej prof. Worek podkreśliła, że przekonania i opinie Polaków na temat transformacji energetycznej (TE) są kwestią niezwykle złożoną, na którą wpływ ma bardzo wiele czynników. W pierwszej części koordynatorka spotkania wymieniła te czynniki, wśród których znalazły się m.in. chaos informacyjny, media i polityka oraz znaczenie rzetelnych źródeł danych. Moderatorka przytoczyła cytat z Amory Lovinsa: „Transformacja energetyczna to nie tylko kwestia technologii, ale przede wszystkim zmiana w sposobie myślenia”. W nawiązaniu do tego stwierdzenia zauważyła, że nikt nie żyje w społecznej próżni, a nasze podejście do takich spraw jak TE jest kształtowane przez liczne bodźce. Temat transformacji jest wykorzystywany do radykalizacji poglądów i polaryzacji społecznej. Przypomniała, że TE to również biznes, duże pieniądze i globalne interesy – stąd potrzeba sterowania nastrojami społecznymi na jej temat.
Prof. Worek pokazała przykłady odmiennego budowania narracji na temat TE na przykładzie różnych grup medialnych. Przestrzegła także przed niebezpieczeństwem zamykania się na przekaz tylko jednej grupy, czyli funkcjonowanie w tak zwanych bańkach medialnych.
Kontrapunktem wobec tej sfery jest nauka, której rolą jest rozwijanie technologii i dostarczanie obiektywnych informacji na temat sytuacji środowiska i klimatu. Jednak nawet w tym dyskursie pojawiają się polityczne wpływy. Na potwierdzenie prelegentka zaprezentowała ilustracyjne wypowiedzi naukowców i opiniotwórczych osób. Dodała, że na społeczne opinie na temat transformacji energetycznej wpływają również pewne mechanizmy psychologiczne, np. teoria potwierdzania, teoria polaryzacji grupowej, teoria idealizacji i polityzacja nauki.
Na zakończenie swojego wystąpienia prof. Worek zaprezentowała wyniki badania, któremu poddany został artykuł opublikowany na portalu TVN24. Analiza Gunninga, która mierzy tzw. mglistość języka, wykazała, że jest to tekst trudny – zebrał 17,42 punkty, podczas gdy zaleca się utrzymywanie poziomu trudności na poziomie ok. 8 pkt. Podsumowała, że jeśli chcemy kształtować postawy, to warto komunikować się językiem, który jest zrozumiały.
W drugiej części seminarium Dorota Micek przedstawiła wyniki badań przeprowadzonych przez zespół Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych UJ, dotyczących nastrojów Polek i Polaków związanych z transformacją energetyczną, na podstawie odpowiedzi przedstawicieli Jednostek Samorządów Terytorialnych. Główne trudności, jakie wskazali ankietowani, to: opór ze strony społeczności lokalnej wobec nowych rozwiązań energetycznych, obawy mieszkańców dotyczące wzrostu kosztów życia, niska świadomość w zakresie TE, brak wykwalifikowanej kadry do planowania i realizacji projektów transformacji energetycznej, brak odpowiedniego procesu partycypacji społecznej. Prelegentka dodała, że w odniesieniu do centralnych instytucji państwowych Polacy są raczej nieufni, za to z roku na rok coraz większym zaufaniem darzą urzędników i przedstawicieli administracji publicznej. Ciekawostką było badanie dotyczące subiektywnego poczucia ubóstwa energetycznego, z którego wynika, że przeciętne polskie gospodarstwo domowe wydaje więcej na energię elektryczną, gaz i inne paliwa (8,5% budżetu) niż wynosi średnia w UE-27 (6,5%). W dalszej części Micek pokazywała wyniki badań dotyczące m.in. takich tematów jak: społeczne zrozumienie dla potrzeby odejścia od węgla, świadomość zmiany i potrzeby dekarbonizacji, akceptacja dla różnych źródeł energii oraz to, co należy brać pod uwagę przy wprowadzaniu zmian w wytwarzaniu i korzystaniu z energii. W swojej prezentacji prelegentka wskazywała, że za blokowaniem różnych inwestycji, w tym OZE, może stać tzw. efekt NIMBY (pol. „nie na moim podwórku”). Jako źródła wiarygodnej informacji na temat nastrojów Polaków Micek wymieniła m.in.: raporty GUS, ELA, U-SILC, CBOS, PBS, IBRIS, Indicator czy IBS.
Następnie Anna Szczucka wprowadziła uczestników seminarium w temat przygotowywanego właśnie badania, które ma dotyczyć opinii Polaków na temat różnych aspektów związanych ze środowiskiem, użytkowaniem energii i postaw społecznych wobec TE. Zarysowała planowany zakres obszarów i wskaźników, wśród których znalazły się: świadomość, ogólna wiedza społeczna i postawy; zaufanie do decydentów; społeczna akceptacja dla technologii; obawy społeczne dotyczące poszczególnych technologii; dotychczasowe doświadczenia z OZE; zachowania i plany oraz uwarunkowanie ekonomiczne i stosunek do wsparcia finansowego.
Następnie prof. Marcin Kocór poprosił uczestników seminarium o wypełnienie ankiety w celu jej zweryfikowania i uzupełnienia. Na zakończenie części warsztatowej badacze odpowiadali na pytania zadawane przez uczestników na czacie oraz zbierali ich sugestie i uwagi do treści ankiety.
